Chùa Tây Thiên (khi xưa còn được gọi là Chùa Thượng) thuộc Khu di tích danh thắng Tây Thiên cổ tự, hiện nằm ở xã Đại Đình, huyện Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc. Tuy không thuộc thủ đô Hà Nội nhưng khi đi du lịch Hà Nội, du khách vẫn có thể ghé qua đây tham quan và dâng hương ở ngôi chùa này. Chùa Tây Thiên chỉ nằm cách Hà Nội khoảng 85km về phía Tây Bắc.
Nằm cùng với chùa Tây Thiên là một loạt những địa điểm tôn giáo khác như Đền thờ Quốc Mẫu Tây Thiên, Đại Tháp Bảo Tây Thiên, Đền Thỏng, đền Cậu, đền Cô, Tịnh thất Tây Thiên… Tất cả đã làm nên một khu di tích danh thắng Tây Thiên cổ tự vừa oai hùng lại vừa cổ kính, linh thiêng.
Không chỉ là các kiến trúc cổ Phật giáo mà chùa Tây Thiên còn được bao quanh bởi phong cảnh núi rừng Tam Đảo hùng vĩ, vừa nên thơ vừa trong lành. Đến đây, bất kỳ du khách nào cũng cảm nhận được sự bình lặng trong tâm hồn mình, thư giãn, thoải mãi khi lắng nghe tiếng suối róc rách, tiếng chim kêu líu lo, hồn nhiên.
Ở kế bên khu di tích này là một trong ba thiền viện lớn nhất Việt Nam – Thiền Viện Trúc Lâm Tây Thiên. Nơi đây chính là cái nôi, là nơi đào tạo Phật Giáo lớn nhất Việt Nam cũng là nơi phát tích Phật giáo Việt Nam đầu tiên. Ngoài ra, Thiền Viện Trúc Lâm Tây Thiên cũng nằm trong danh sách những địa điểm du lịch đẹp Hà Nội.
Ngoài thiên nhiên non nước hữu tình, ở đây còn mang ý nghĩa nhân văn với bề dày lịch sử tôn giáo, tín ngưỡng được thế hệ cha ông truyền lại.
Chùa có đền thờ Quốc mẫu Tây Thiên Lăng Thị Tiêu – người kết hôn cùng Hùng Chiêu Vương sau khi giúp nhà vua đánh giặc giữ nước cùng với các ngôi chùa thờ Phật, thu hút hàng trăm người đến đây mỗi năm.
Đền Thượng – nơi thờ chính Quốc mẫu Tây Thiên – nữ chúa Tam Đảo, trên đỉnh núi của dãy Tam Đảo non xanh trắng mây trời. Sự linh thiêng của ngôi đền đã thu hút du khách thập phương về cúng bái, bày tỏ sự tri ân đối với tổ tiên của người Việt.
Trên đường đi lên đền Thượng, du khách được chiêm ngưỡng cảnh quan thiên nhiên kỳ vĩ, non xanh nước biếc nơi núi rừng hoang sơ. Một loại hình tín ngưỡng dân gian thờ thánh mẫu được truyền từ đời này sang đời khác là hầu đồng. Thế giới tâm linh đến gần hơn với đời sống thực qua những buổi hầu đồng. Hình thức nhập hồn trong khung cảnh thờ cúng, các bài ca văn vần về sự tích các vị thần linh, câu chuyện về quốc mẫu, kích thích sự thích sự thăng hoa, giao cảm với thế giới thần thánh.
Quả không ngoa khi nói rằng đây là cái nôi của Phật giáo. Danh thắng Tây Thiên không chỉ nổi tiếng với thờ quốc mẫu Tây Thiên mà còn có rất nhiều ngôi chùa thờ Phật như chùa Thiên Ân, Đồng Cổ, Phù nghi… Bởi lẽ đó mà khi đến đây dân gian hay nói rằng: “đến với Phật, về với Mẫu”.
Các hoạt động – lễ hội thường diễn ra ở chùa Tây Thiên
Chùa Tây Thiên nói riêng và cả khu di tích thắng cảnh Tây Thiên nói chung nổi tiếng với lễ hội Tây Thiên diễn ra hàng năm, vào tháng 2 âm lịch.
Thông thường, vào 3 ngày 15, 16, 17 âm lịch, một lễ hội truyền thống vô cùng đặc sắc được tổ chức ở đây mang tên Lễ Hội Tây Thiên. Lễ hội thường địa chia thành hai phần chính:
Phần lễ: ở phần này sẽ tổ chức rất nhiều các lễ trang trọng như lễ cáo, lễ rước kiệu, lễ dâng hương, các hoạt cảnh chèo mô tả lại truyền thuyết Quốc Mẫu Tây Thiên.Trò chơi dân gian: trong phần này, người dân tỉnh Vĩnh Phúc nói riêng và những người đến đây tham dự đều có thể tham gia những hoạt động vui chơi như thi hát dân ca, thi làm bánh chưng bánh dày, thi nấu cơm, trò chơi kéo co, chọi gà… Các trò chơi này vô cùng sôi nổi và hấp dẫn.
