Chùa Đồng Vũ

Chùa Đồng Vũ thuộc thôn Đồng Vũ, xã Đạo Lý, huyện Lý Nhân. Căn cứ vào dòng lạc khoản khắc trên bia “Sùng Khánh tự bia” niên hiệu Nguyên Thống 4 (1525) thì chùa được dựng đầu thời Lê Sơ, trên khu đất nổi, nằm biệt lập về phía nam làng. Đến năm Bảo Đại thứ 13 (1937), làng chuyển chùa về khu đất bên trái đình, tạo điều kiện cho sinh hoạt tôn giáo của dân làng. Hiện giờ chùa còn lưu giữ được nhiều đồ thờ cổ thư quý hiếm, có giá trị nghệ thuật cao, tiêu biểu phải kể đến cây khánh đá.

Cụm di tích Đình, chùa thôn Đồng Vũ xã Đạo Lý được xếp hạng di tích lịch Văn hóa Quốc gia năm 2013. Đình, chùa thôn Đồng Vũ tọa lạc trên một khoảng đất ở giữa làng. Ngôi đình quay hướng Tây Nam, ngôi chùa hướng Đông Nam với khung cảnh vườn cây rộng tạo không gian thoáng đãng, không khí trong lành cho di tích.

Căn cứ vào ngọc phả, thư tịch, truyền thuyết thì ở đình thôn Đồng Vũ nhân vật thờ nơi đây là Tam vị Đại Vương. Theo thần tích, thần sắc và dựa vào bản khai trình của các vị Hương hào xã Thọ Ích với Viện Viễn đông bắc cổ, năm Mậu Dần 1938, thời vua Bảo Đại nhà Nguyễn. Căn cứ bản Thần Phả, các bản Sắc phong lưu giữ tại địa phương, Đình Đồng Vũ thờ tam vị Đại Vương.

Lang Nữu Đại Vương.
Thiên Bồng Đại Vương.
Cao Sơn Đại Vương (Húy của ngài là Câu Mang)

Sự tích các ngài được chép trong Ngọc Phả như sau:

Đức ngài Lang Nữu Đại Vương vốn người Ái Châu (Thanh Hóa), ngài sinh cơ lập nghiệp ở trang Đồng Vũ có công giúp dân khẩn hoang xây dựng xóm làng. Đến đời vua Hùng Vương thứ 6, ngài cùng Phù Đổng Thiên Vương dẹp giặc Ân. ( Theo tích truyền thuyết của di tích lịch sử đình Thọ Chương )
Hai ngài Thiên Bồng Đại Vương và Cao Sơn Đại Vương (húy Câu Mang) cũng là những tướng soái của vua Hùng, có công đánh giặc bảo vệ đất nước, để lại nhiều ân phúc cho dân làng được nhân dân thôn Đồng Vũ muôn đời hương khói phụng thờ.

Chùa Đồng Vũ tên chữ là Sùng Khánh Tự, là ngôi chùa được xây dựng vào loại sớm nhất của huyện Lý Nhân. Đến đầu thời Nguyễn, chùa được dân làng mở rộng quy mô kiến trúc tiền đường, phật điện là nơi thờ Phật, Bồ tát và các nhân vật liên quan đến phật giáo.

Theo khảo tả của các nhà nghiên cứu, Đình – chùa Đồng Vũ có kiến trúc quy mô lớn, phong cách và kiểu dáng đa dạng, bố cục độc đáo. Đường nét các kiến truc và đồ thờ được các nghệ nhân tài hoa thể hiện nhiều đề tài, mô típ phong phú có giá trị nghệ thuật cao.

Các cổ vật, cổ thư như chuông đồng, bia đá, khánh đá rất có giá trị về lịch sử, mỹ thuật. Tại đây còn lưu giữ 2 tấm bia đá niên hiệu Kiến Phúc (1883) và Khải Định năm thứ 2 (1917). Nội dung cho biết Đồng Vũ là đất học hành khoa bảng, ghi danh các nhân sỹ, tú tài, văn hội xã Thọ Ích. Đặc biệt trong thời kỳ cách mạng giải phóng dân tộc và suốt hai cuộc kháng chiến chống Pháp và đế quốc Mỹ, nhân dân thôn Đồng Vũ đã góp nhiều công sức vào thắng lợi chung của dân tộc. Đình – Chùa Đồng Vũ đã diễn ra nhiều sự kiện quan trọng liên quan đến lịch sử cách mạng địa phương.

Ngày 03/2/1930 Đảng cộng sản Việt Nam ra đời, 7 tháng sau khi (Tháng 9/1930) chi bộ Đảng đầu tiên của huyện Lý Nhân được chính thức thành lập ở đình làng Đồng Vũ. Từ đây phong trào cách mạng lan ra cả tổng Vũ Điện huyện Nam Xang và có ảnh hưởng tới phong trào cách mạng của tỉnh Hà Nam. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, đình – chùa Đồng Vũ là nơi hoạt động của các đồng chí cách mạng tiền bối thời kỳ bí mật.

Năm 1944, đồng chí Lê Quang Tuấn, Xứ ủy Bắc Kỳ về địa phương trực tiếp chỉ đạo phong trào cách mạng, tổ chức hội họp, huấn luyện dân quân du kích, tập hợp các tầng lớp nhân dân tiến hành tổng khởi nghĩa thắng lợi, giành chính quyền về tay nhân dân. Đình – chùa Đồng Vũ còn được tỉnh đội Hà Nam chọn làm địa điểm tổ chức Đại hội “Rèn cán chỉnh quân” cho bộ đội địa phương và dân quân du kích toàn tỉnh.

Nơi đây còn là căn cứ chỉ huy của bộ đội và du kích địa phương tổ chức các trận diệt bốt Vũ Điện, Cầu Không và là hậu cứ đón tiếp cán bộ và cứu chữa thương binh. Truyền thống yêu nước và cách mạng vẻ vang, đã góp trang sử vàng tô đẹp mảnh đất con người Đồng Vũ, góp một phần không nhỏ vào truyền thống quê hương cách mạng, xã Đạo Lý, huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam.